جوان آنلاین: منشأ بسیاری از بلایای طبیعی انسان نیست و این پدیده‌ها غیرقابل پیش‌بینی هستند. مانند زلزله، طوفان، تگرگ و آتشفشان، اما برخی بلایا ناشی از عملکرد نادرست انسان است، مانند تخریب طبیعت که موجب بروز حوادث می‌شود. سؤال این است که آیا هدف از بلایای طبیعی صرفاً عذاب الهی است؟ بر اساس آیات قرآن، هدف فقط عذاب الهی نیست و اهداف دیگری نیز وجود دارد، از جمله یادآوری نعمت‌های الهی، بیدار شدن از غفلت‌ها و شکوفایی استعدادها. بلایا می‌توانند به‌عنوان اتمام حجت برای انسان‌ها نیز عمل کنند و همچنین نشان‌دهنده نافرمانی از اوامر خداوند باشند. قرآن تأکید می‌کند سرپیچی از اوامر خداوند و کفران نعمت‌ها می‌تواند باعث بروز بلایا شود. البته نمی‌توان گفت تمام بلایا به دلیل نافرمانی هستند؛ برخی ممکن است جنبه امتحان الهی داشته یا ناشی از دستکاری بشر در طبیعت باشند. بلایا همچنین می‌توانند، نوعی هشدار برای بیداری انسان‌ها یا یادآوری نعمت‌های الهی باشند. قرآن کریم تأکید دارد انسان‌ها مورد آزمون قرار می‌گیرند و این آزمون‌ها ممکن است شامل ترس، گرسنگی یا کاهش اموال باشد. وظیفه انسان مؤمن در برابر بلایا این است که با صبر و رضایت برخورد کند و مراقب رفتار‌های خود نسبت به همنوعان و محیط‌زیست باشد زیرا این رفتار‌ها تأثیرات مثبت یا منفی بر زندگی ما خواهند داشت.
انسان در مقابل بلایا وظایف مشخصی دارد که در روایت‌ها به آن تأکید شده است. یکی از این وظایف، صبر و رضایت از قضا و قدر الهی است. همچنین. صدقه دادن، دعا کردن و تسلیم در برابر اراده الهی از دیگر وظایف انسان مؤمن به شمار می‌آید. این اعمال ناشی از ایمان افراد است و نشان‌دهنده بندگی آنها در برابر خداوند می‌باشد. باید درک کنیم که نه بلایا و مصائب، موجب بدبختی مطلق انسان هستند و نه نعمت‌ها و خوشی‌ها، مایه سعادت مطلق او. انسان در هر زمان و در هر مرحله‌ای از زندگی، در موقعیت امتحان و آزمون الهی قرار دارد. این آزمون‌ها می‌توانند در زمان نعمت‌ها و آسایش یا در زمان مصیبت‌ها و سختی‌ها باشند. در واقع، انسان همواره تحت آزمایش قرار می‌گیرد؛ چه در زمان خوشی و چه در زمان سختی. این وضعیت به ما یادآوری می‌کند که باید با صبر و شکیبایی با بلایای طبیعی مواجه شویم و از رفتار‌های نیکو نسبت به همنوعان و محیط‌زیست خود غافل نشویم. رفتار ما می‌تواند تأثیرات مثبت یا منفی بر زندگی ما داشته باشد و در نهایت، انتخاب ما در مواجهه با بلایا نشان‌دهنده میزان ایمان و اعتقاد ما به خداوند است. انسان در تمامی مراحل زندگی، مورد آزمون الهی قرار دارد. او رها آفریده نشده و در سختی‌ها و مشقت‌ها، حتی در آسایش‌ها نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا میزان ظرفیتش مشخص شود. انسان باید درک کند هر آزمونی که با آن مواجه می‌شود، نه تنها بخشی از برنامه الهی است بلکه فرصتی برای رشد و شکوفایی استعداد‌های او نیز به شمار می‌آید.
از دیدگاه علامه طباطبایی، وجود بلایا به منظور خالص‌شدن افراد است. به این معنا که افراد در شرایط بلا‌ها و گرفتاری‌ها خالص می‌شوند و ضمیر باطن‌شان آشکار می‌شود. در زمان گرفتاری و سختی، آیا افراد به یکدیگر کمک می‌کنند، تعاون می‌کنند و از همدیگر دستگیری می‌کنند، یا صرفاً به فکر خود و شکم خود هستند؟ بنابراین، افراد به وسیله بلایا و نعمت‌ها امتحان می‌شوند، تا ظرفیت درونی‌شان آشکار شود. این بلایا نه تنها آزمون‌هایی برای سنجش ایمان و رفتار انسان‌ها هستند، بلکه فرصتی برای بیداری و همدلی نیز فراهم می‌آورند. در واقع، بلایا می‌توانند موجب خالص شدن نیت‌ها و رفتار‌ها شوند و انسان‌ها را به تفکر درباره مسئولیت‌های اجتماعی و اخلاقی خود ترغیب کنند.
رفتار صحیح ما نیز در دفع بلایا نقش مهمی دارد و شامل کمک به همنوعان، احترام به دیگران.
صدقه دادن و محبت ورزیدن است. با رعایت رفتار‌های صحیح در فضای اجتماعی، می‌توانیم شاهد نزول رحمت الهی و ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی باشیم. پس به طور کلی، اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، می‌توانیم بگوییم که بلایای طبیعی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. یک دسته از بلایا خارج از کنترل بشر اتفاق می‌افتند، مانند آتشفشان‌ها و زلزله‌ها. البته بسیاری از این پدیده‌ها ممکن است در آینده به عنوان عوامل مثبت شناخته شوند زیرا علم بشری هنوز به طور کامل علل آنها را نمی‌داند. دسته دیگر بلایای ناشی از بشر که شامل تغییرات اقلیمی، دستکاری در شرایط جوی، آلودگی‌ها و مسائلی مانند بستن رودخانه‌هاست که منجر به سیلاب می‌شود. قرآن می‌گوید، برخی بلایا می‌توانند جنبه عذاب الهی داشته باشند، اما همچنین ممکن است امتحان الهی، هشدار برای بیداری بشر، یادآور نعمت‌های الهی یا بروز استعداد‌های بشر باشند. بنابراین، بلایای طبیعی نه تنها باید به عنوان عذاب یا بلا دیده شوند بلکه باید جنبه‌های مثبت و آموزنده آنها نیز مورد توجه قرار گیرد؛ و در آخر باید گفت، انسان می‌تواند راه جزع و فزع و شکایت را پیش گیرد، یا می‌تواند در مقابل این بلایا و سختی‌ها، صبر و استقامت را پیشه کند و به خداوند پناه ببرد. نکته دیگری که در انتها باید بیان شود این است که بسیاری از این بلایا ناشی از رفتار‌ها و کردار‌های ما هستند. اگر ما رفتار‌ها و کردار‌های خود را اصلاح کنیم و به قول معروف تصحیح کنیم، بر اساس آنچه تحت عنوان اخلاق حسنه مطرح شده، می‌توانیم در زندگی اجتماعی خود از آنها بهره بگیریم. قطعاً خداوند در بسیاری از شرایطی که برای ما ممکن است حادث شود، تغییراتی ایجاد خواهد کرد. همان‌طور که در رابطه با صدقه دادن مطرح شده که صدقه ۷۰ یا بیش از ۷۰ بلا را از انسان دفع خواهد کرد. رعایت حقوق شهروندی و در کنار آن رعایت حقوق الهی نیز بسیار مهم است. خداوند در روایات ما بیان کرده است، از حق خودش می‌گذرد، اما از حق دیگران و حق الناس نمی‌گذرد. بنابراین توجه به حق الناس و رعایت این مسائل قطعاً در دفع بسیاری از بلایا برای ما کمک‌کننده خواهد بود.
*روانشناس مذهبی و استاد دانشگاه
